Để trở nên giàu có, một người chỉ mất vài ba năm
nhưng để trở thành người có văn hóa, có thể phải mất hàng chục năm, có khi cả
cuộc đời.
(Vũ Khiêu – Bài phát biểu nhân kỷ niệm 1000 năm
Thăng Long Hà Nội)
Con người ta thường tự hào về những điều quý giá mà
mình có, mình sở hữu. Người thích thú sự giàu có, người vui vẻ với tầm hiểu biết
của bản thân, người hào hứng với địa vị thứ bậc của mình. Ngẫm như vậy, đôi
lúc, tôi lại tự hỏi mình: Vậy người trẻ có gì để tự hào? Quả là người trẻ mới
bước vào đời, người có người không, nhưng có một câu nói cứ ám ảnh tâm trí tôi
như một sự nhắc nhở những năm tuổi xuân rời tay cha mẹ và bắt đầu những chuyến
đi riêng của mình.
Để trở nên giàu có, một người chỉ mất vài ba năm
nhưng để trở thành người có văn hóa, có thể phải mất hàng chục năm, có khi cả
cuộc đời
(Vũ Khiêu – Bài phát biểu nhân kỷ niệm 1000 năm
Thăng Long Hà Nội)
Hẳn là ai trong chúng ta cũng hiểu giàu có là như thế
nào. Đó là khi ta nắm trong tay một sản nghiệp lớn, một khối lượng của cải vật
chất tiền bạc đảm bảo cho một cuộc sống đầy đủ sung túc. Người giàu có ư? Tôi
có thể kể nhiều lắm: những giám đốc, tư vấn kinh doanh, CEO tài ba, những bác
sĩ giỏi giang, hay dù chỉ là người buôn bán nơi phố chợ ... Và người ta làm
giàu chỉ mất vài ba năm thôi – một khoảng thời gian ngắn so với một đời con người.
Nhưng giàu có “văn hóa” dường như lại có một ý nghĩa
khác hẳn. Văn hóa là toàn bộ những giá trị con người tạo ra gồm có cả vật chất
và tinh thần. Có văn hóa thì chỉ giới hạn trong phạm vi tinh thần thôi, và nó
tuyên bố sự xuất hiện của mình qua tầm hiểu biết, cách ứng xử và lối sống của mỗi
người chúng ta. Để trở thành người có văn hóa, ta phải đổi bằng một khoảng thời
gian dài – hàng chục năm, có khi là cả đời mình. Có lẽ điều mà Vũ Khiêu đã
chiêm nghiệm không phải là một phương thức làm giàu, hay làm giàu cái gì, mà là
sự giàu có cả về vật chất và tinh thần. Cái có về vật chất thì có thể nhanh
chóng đạt được, còn cái có về văn hóa thì cần có một quá trình hình thành bồi đắp
và hoàn thiện.
Cuộc sống có cả những người giàu, người nghèo, và dù
ở thời đại nào cũng có đủ ba tầng lớp: hạ lưu, trung lưu và thượng lưu. Vậy mà
Vũ Khiêu lại nói Để trở nên giàu có, một người chỉ mất vài ba năm. Thoạt đầu
nghe tưởng chừng như chuyện làm giàu dễ lắm. Nhưng ngẫm sâu sa thì lại không phải
như vậy. Chuyện làm giàu có thể dễ hay khó tùy điều kiện và khả năng của mỗi
người, nhưng dù ở đâu con người cũng xoay sở để kiếm ra được của cải. Bởi cuộc
sống luôn chất chứa trong nó nhiều cơ hội và dành cho tất thảy mọi người. Ai
nhanh tay nắm bắt được những cơ hội đó thì dường như họ đã ôm chắc những thành
công nhất định trong sự nghiệp và trở nên giàu có, sung túc hơn. Như một Bill
Gates với cơ hội mở ra một thời đại “cửa sổ” – những chiếc máy tính kết nối hệ
điều hành Windows, hay một Steve Jobs với cơ hội mở ra một kỷ nguyên của điện
thoại thông minh.
Con người ta cũng có thể giàu có nhờ tích lũy của cải,
sống tiết kiệm. Chả phải cha ông ta từng dạy “buôn tàu bán bè không bằng ăn dè
hà tiện” đó sao? Nếu mỗi chúng ta biết chi tiêu hợp lý, tiết kiệm thì thời gian
sẽ cất giùm ta tiền của. Và bên cạnh những nỗ lực cá nhân đó, ta còn nhận được
sự giúp đỡ, hỗ trợ từ cha mẹ, những người bạn hay đồng nghiệp để hiện thực hóa
ước mơ, mục tiêu của mình. Vậy nên chúng ta cần tin rằng ba năm là một thời
gian đủ để làm nên một sản nghiệp, một thành quả lớn. Tôi tin là vậy và bây giờ,
tôi không còn ngạc nhiên trước những lời bày tỏ của người trẻ: rằng họ muốn kiếm
được một triệu đô trước 25 tuổi, hay mua
được nhà, được xe chỉ một hai năm sau khi rời giảng đường đại học.
Vậy mà để trở thành một người có văn hóa, chúng ta
phải mất hàng chục năm, có khi là cả cuộc đời mình ư? Bạn có nhận thấy không,
đôi lúc trong cuộc sống, chúng ta lại thủ thỉ với chính mình rằng, mình là một
người có văn hóa, mình cần phải sống văn hóa, nhất là sau một cuộc đôi co nảy lửa
với một ai đó. Có lẽ chính những khoảnh khắc đó, ta đang tự nhắn nhủ mình về
cái đích “trở thành người có văn hóa”, để ta không bị lãng quên hay bị cuốn
theo những nổi trôi của cuộc đời.
Người có văn hóa trước hết phải là người có hiểu biết.
Thật vậy, hãy để tâm tới những cuộc trò chuyện đời thường, bạn sẽ nhận thấy rằng
những người mù thông tin đang tự chứng tỏ cho ta thấy họ là người lỗi thời so với
mặt bằng văn hóa chung của nhân loại, và họ cũng đang lạc nhịp những guồng quay
của cuộc sống. Họ thiếu đi sự hiểu biết, không chỉ hiểu biết những tri thức
khoa học mà còn cả tri thức đời sống. Tri thức ư, tôi lẩm nhẩm với chính mình,
rằng có dành cả đời, tôi cũng không thể ôm trọn kho tri thức vô cùng vô tận của
nhân loại, và hẳn là ai cũng như vậy thôi. Nhưng nếu coi tri thức như những thỏi
vàng, những xấp tiền, những của cải giá trị và tích lũy chúng mỗi ngày thì ta
có thể trở nên giàu có được – một sự giàu có về tri thức, một sự giàu có thật
đáng quý. Vậy nên bạn hãy học, hãy tích lũy tri thức và cập nhật thông tin cuộc
sống hàng ngày. Thời gian là một dòng chảy bất tận. Thực tế cho thấy những điều
ngày hôm nay ta trải nghiệm, có thể ngày mai đã trở nên lạc hậu rồi. Ngày hôm
nay LG ra một mẫu điện thoại mới, có thể ngày hôm sau đã xếp hàng sau một chiếc
Galaxy của Samsung rồi. Hãy tự học, tự trau dồi mỗi phút giây cuộc sống, để ta
không trở thành những kẻ mãi đi sau người đời.
Một người có văn hóa còn là một người có lối sống
lành mạnh, tốt đẹp và tích cực. Hãy hình dung cuộc sống của bạn như những chuyến
đi. Chúng ta không chỉ trang bị cho mình năng lượng và hiểu biết mà cần cả những
định hướng, mục tiêu và phương châm hành động cụ thể, để không sa chân vào những
vũng lầy, chốn sương mù ảo, những thói hư tật xấu hay những cám dỗ của người đời.
Và tất cả những điều đó không hình thành ngày một ngày hai, mà bạn sẽ phải trải
qua cả một quá trình để mỗi người. Khi còn trong vòng tay cha mẹ, ta nhìn cuộc
sống toàn một màu hồng, và ta thấy cuộc sống của mình thật “trong lành” biết
bao. Nhưng khi hóa thành những nhánh bồ công anh bay đi khắp chốn, ta mới thấu
những cơn bão, những ngày nổi gió hay chính là những hỗn loạn ô tạp ngoài cuộc
sống kia. Lúc đó ta mới thấy trân quý một lối sống lành mạnh mà cha mẹ dạy mình
thuở nào, và tự nhủ mình phải luôn vững vàng như vậy trong những ngày tới đây.
Và một điều quan trọng nữa mà ta không thể không nói
tới, đó là đạo đức mỗi con người. Đây là gốc rễ hình thành nên văn hóa của tôi
và của bạn. Ta không thể gọi một người con bất hiếu với cha mẹ, hay một kẻ dã
tâm giết người là có văn hóa được. Đạo đức của mỗi người cũng phải trải qua một
quá trình hình thành bồi đắp. Từ những ngày chập chững bước đi, ta học cách yêu
thương ông bà cha mẹ. Khi đến trường, ta học cách kính trọng thầy cô. Khi bước
ra ngoài cuộc sống, ta học cách đối nhân xử thế sao cho đúng mực và khôn ngoan.
Và mọi thứ bắt đầu ở đây, khi ta biết tự điều chỉnh chính bản thân, phân biệt
đúng sai tốt xâu, giữ vững đạo đức làm người.
Bạn thấy đó, để trở thành một người có văn hóa không
phải đơn giản, ngay cả khi bạn đã là một người có vốn văn hóa sâu dày. Văn hóa
– tôi gọi đó là thứ thủy tinh dễ vỡ nhất của loài người, và cũng là thử thủy
tinh nhiều người trong chúng ta để hớ hênh nhất. Một khoảnh khắc vô tình sơ sểnh
có thể tạo nên lầm lỡ, và chiếc bình thủy tinh kia dù có dày thế nào cũng sẽ vỡ
tung ra.
Mỗi chúng ta hẳn là ai cũng có những “gạch đầu dòng”
nho nhỏ nhắc nhở mình về cái đích trở thành một con người có văn hóa. Có nhiều
phương thức, nhiều con đường để bạn chọn, nhưng hãy luôn nhớ rằng mình phải
nâng cao, trau dồi hiểu biết, tri thức mỗi ngày trong cuộc đời bạn. Thay vì ngồi
tỉ mẩn Facebook, hãy ghé qua những trang báo điện tử để cập nhật thông tin.
Thay vì chìm đắm trong những bản nhạc Hàn quốc sôi động, những thước phim mùi mẫn
cùng những nghệ sĩ xinh đẹp, hãy tìm hiểu khám phá thêm nền văn hóa đất nước
này, vùng đất nọ qua những cuốn sách, hay những chuyến du lịch, đi phượt. Bên cạnh
đó, hãy hình thành một bản lĩnh cứng cỏi, kiểm soát tốt những hành vi và cách ứng
xử của bản thân. Ta có thể làm điều đó qua những lần trải nghiệm thực tế, và vận
dụng trí óc, khả năng phân tích và tư duy phản biện của chính mình trong mọi
tình huống. Cũng đừng quên đặt mình vào vị trí của người khác để có cách hành xử
hợp lí. Tôi bỗng thấu hiểu một điều rằng dường như dạy bản thân cách sống văn
hóa cũng chính là dạy cho bản thân những bước đi trưởng thành và mạnh mẽ hơn.
Trong không khí lễ kỷ niệm 1000 năm Thăng Long Hà Nội,
khi cả dân tộc cùng nhìn lại bề dày lịch sử văn hóa được bồi đắp trong một
nghìn năm cũng là lúc ta nhìn lại vốn văn hóa của chính mình. Để xây dựng một đất
nước giàu mạnh cần sự góp mặt của những con người có tầm văn hóa cao. Nhà văn
hóa Vũ Khiêu đã nhắc lại cho mỗi chúng ta về trách nhiệm đối với chính bản thân
mình cũng như với sự phồn vinh của cả một dân tộc. Và văn hóa, dù ở đâu cũng là
nền tảng cho sự phát triển của một xã hội, một cộng đồng.
Một người trẻ đâu dám nói nhiều về vốn văn hóa của
bản thân, nhưng tôi nhận thức được rằng mình cần làm gì để phát huy lối sống và
tư duy văn hóa của mình. Những chuyến đi tình nguyện, những ngày sống tự lập với
gia đình, những buổi giao lưu văn hóa, hay những chuyến đi tìm hiểu về cuộc sống
những người nghèo ngay giữa thủ đô, tôi tin những điều mình đang và sẽ làm có
thể giúp bản thân tôi trau dồi rất nhiều điều. Bỗng ngẫm ra dù bạn hay tôi
trong tương lai sẽ bước đến tuổi chiều tà bóng xế thì ta vẫn luôn tìm kiếm cho
mình những giá trị văn hóa, hay chính là những nấc thang trưởng thành. Có vẻ
như người mẹ tạo hóa đã ẩn đi hai chữ “văn hóa” dưới lớp hóa trang của “trưởng
thành” để tạo nên quy luật tiến hóa của muôn loài.
Nguyễn Thị Minh Ngọc, chuyên Anh (2010 - 2013) THPT chuyên Nguyễn Trãi, Hải Dương
